Kattenweetjes die elke eigenaar moet weten!

September 2024, gastblog door Nicole Mommertz, gediplomeerd kattengedragstherapeut en socialiseerder van volwassen (ver)wilde(rde) huiskatten

Er zijn veel misvattingen en ideeën over katten. Bijvoorbeeld: katten zijn alleen gehecht aan het huis waar ze wonen, katten zijn liefst op zichzelf, katten zijn onbetrouwbaar, luisteren niet, etc. etc. De meeste daarvan kloppen niet of maar deels. Als kattenmens is het belangrijk dat je je kat(ten) zo goed mogelijk leert begrijpen. Alleen al zodat je in de belangrijkste behoeften kunt voorzien, maar ook dat je bijvoorbeeld weet wat je kat wel en niet prettig vindt, wat vervelende stress veroorzaakt en hoe je dat kunt voorkómen.

Eenzame jagers

Katten zijn eenzame jagers. Dat wil zeggen dat ze niet afhankelijk zijn van de groep om te overleven. Dit is heel belangrijk om te weten wil je katten kunnen begrijpen. Katten jagen alleen op prooi en eten die doorgaans ook alleen op. Uitzondering daarop is de moederkat die ook prooi meeneemt voor de kittens wanneer deze oud genoeg zijn. Het niet afhankelijk zijn van een groep om te overleven heeft gevolgen voor de sociale interactie met andere katten. Het is belangrijk om die te begrijpen als je een of meer katten in huis hebt.

De sociale structuur

In Europa zien we eigenlijk 3 soorten katten: de Europese Wilde kat (Felis Silvestris Silvestris), de (ver)wilde(rde) huiskat en de tamme huiskat. De huiskat – wild of niet – stamt af van de Felis Lybica: de Nubische Kat die oorspronkelijk uit Afrika komt.

Interessant artikel van National Geographic: voorouders van huiskat ontdekt in Polen – ver van huis. De ontdekking van 7000 jaar oude resten van Nubische katten in Europa voegt een nieuwe kronkel toe aan de grillige evolutie van de huiskat. Klik hier voor het artikel.

De Felis Silvestris Silvestris leeft solitair en komt alleen in aanraking met andere soortgenoten tijdens de paartijd(en). De moeder zorgt voor de kittens tot deze oud genoeg zijn om een eigen territorium te zoeken en verder ook solitair door het leven te gaan. Tenminste, dat was de kennis tot voor kort. Niet lang geleden is voor het eerst vastgelegd dat de vaders ook in deze groep een rol spelen bij de opvoeding van kittens. We leren continu bij… Meer informatie en foto op wildcathaven.com

Wildjes daarentegen – dus (ver)wilde(rde) huiskatten – laten een veel ingewikkelder sociaal leven zien. Waar de voorouders (Felis Lybica) doorgaans solitair leven, hebben onze (ver)wilde(rde) huiskatten zich aangepast aan de leefomgeving. Deze katten leven vaak in groepen die voornamelijk bestaan uit poezen met hun kittens, maar ook katers kunnen deel uitmaken van de groep. Katers bezoeken vaak meerdere poezenkolonies in de omgeving.

Katten zijn territoriaal. Dit gegeven maakt het lastig om het sociale gedrag van katers inzichtelijk te maken. Voor poezen is dit vrij overzichtelijk. Poezen blijven meestal met de kittens in het kernterritorium. Dat kernterritorium kan vrij klein zijn. Bij de tamme huispoes bijvoorbeeld het huis (al dan niet met tuin). Dit kernterritorium wordt vaak fel verdedigd tegen indringers. Poezen zijn daarin feller dan katers. Dit heeft er waarschijnlijk mee te maken dat ze van nature in de kern de kittens baren, opvoeden en beschermen.

Het territorium van katers is meestal veel groter. Ze hebben vaak meerdere kolonies die zij bezoeken om met poezen te kunnen paren. Zij wandelen veel verder van huis, maar zullen altijd ook weer terugkeren naar waar ze zijn opgegroeid, het kernterritorium. Wanneer het paartijd is, zal een (of enkele) kater(s) de poezen mogen dekken. Jongere of minder sterke katers worden dan weggejaagd en/of bevochten. Deze jongere/zwakkere katers blijven dan vaak wel in de omgeving. Ze wachten aan de rand van het territorium tot de kust (weer) veilig is. Wie vaak bezoek krijgt van katers uit de buurt wéét dat het vaak extreem lastig tot onmogelijk is om deze katers definitief weg te jagen als ze de tuin of zelfs het huis als eigen territorium gaan zien. En dan zijn dat vaak gecastreerde katers die niet eens komen om te paren… In de natuur kunnen katers ook wegtrekken om een andere kolonie met minder concurrentie te zoeken waar ze dan kunnen blijven.

Waarom is dit belangrijk voor de gecastreerde huiskat?

We zien dit gedrag in afgeleide vorm ook bij tamme huiskatten. In een huishouden met meerdere katten die niet tot dezelfde sociale groep horen, kan het gebeuren dat een kat geen eigen territorium heeft en weggejaagd wordt. Deze katten – veelal katers – vind je dan bij de buren op de bank. Ze komen vaak wel thuis om even te eten, een knuffel op te halen, etc., maar vertrekken dan weer snel. Ze blijven meestal wel in de directe omgeving.

Wanneer je dus een kat continu bij de buren moet ophalen, is het handig om even goed na te gaan wat je hieraan kunt doen. Je kunt een gediplomeerde gedragstherapeut vragen om je te helpen. In het ergste geval kun je ook aan de buren vragen of ze de kat willen overnemen. Dat is het fijnste voor de kat omdat hij zijn eigen nieuwe territorium heeft uitgezocht.

Noot van Marieke: gediplomeerde kattengedragstherapeuten vind je via deze twee websites: SPPD en kattengedragstherapeuten.nl). Het is geen beschermd beroep en helaas wordt hier in Nederland dan ook veelvuldig misbruik van gemaakt. Het is voor een kattenbaasje niet altijd te achterhalen of iemand die zich ‘gedragstherapeut’ of ‘kattendeskundige’ (of een nog mooier bedachte beroepsnaam) noemt daadwerkelijk een erkend diploma heeft. Dat is dan ook de reden dat ik alleen verwijs naar deze twee websites voor het vinden van een kattengedragstherapeut met een diploma van een geaccrediteerd opleidingsinstituut).

Heeft dit gedrag gevolgen voor adoptie van een kat erbij?

Om kort te gaan: niet echt. Katten hebben de luxe dat ze kunnen kiezen of ze wel of niet in een groep willen leven. Helemaal wanneer ze allemaal gecastreerd zijn. Castratie haalt de onrust van de hormonen ervan af. Dat wil natuurlijk niet zeggen dat ze elke nieuwe kat meteen accepteren. Een nieuwe kat wordt doorgaans als indringer gezien. Net als alle zoogdieren kunnen katten als ze zich bedreigd voelen gaan vechten, vluchten of bevriezen. Vechten en vluchten wil je echt niet. Bij bevriezen lijkt het misschien alsof er niet zoveel aan de hand is, maar het is voor de kat ongelooflijk stressvol. Los daarvan, wanneer de ene kat bevriest, hoeft de andere kat dat nog lang niet te doen. Daarom is een goede introductie essentieel! Het tempo van deze introductie is afhankelijk van de katten, nooit van de mens. Soms lukt het helemaal niet om een kat te introduceren.

Tip van Marieke: je kunt kiezen voor een introducti begeleid door een gediplomeerde kattengedragsdeskundige. Fieke heeft al heel wat succesvolle introducties op haar naam staan! Via haar website vind je alle informatie.

Het is daarom altijd goed om een plan B te hebben voor als het niet lukt. Maak altijd goede afspraken met bijvoorbeeld de vorige eigenaar of het asiel, zodat de kat terug kan als het niet lukt, of met familie en vrienden, zodat de kat daar een nieuw thuis krijgt. Bij Kattenherplaatsing.nl is vrijwel altijd sprake van een proeftijd, juist voor de situaties waarin het niet lukt.

De meeste kans van slagen heeft de introductie van kittens. Kittens in de ogen van de kat zijn niet ouder dan 2 tot 2,5 jaar. Op die leeftijd worden katten namelijk sociaal volwassen en gaan ze hun territorium verdedigen. Over het algemeen accepteren volwassen katten veel meer van kittens dan van andere volwassen katten.

Verder is ook belangrijk of de katten die je wil introduceren aan andere katten gewend zijn. Katten die alleen zijn opgegroeid snappen mensentaal als geen ander, maar spreken geen kats (meer). Vraag dus altijd goed na of de kat met andere katten kan omgaan of liever alleen blijft.

Tenslotte is essentieel – of je nu een kitten erbij neemt of een volwassen kat – dat het temperament (of de energie) van beide katten vergelijkbaar is. Een energieke kat die continu kattenkwaad uithaalt is doorgaans minder geschikt bij een slomere schuchtere poek.

Het liefste willen we natuurlijk dat alle katten thuis met elkaar door een deur kunnen. Het mooiste is wanneer katten tot dezelfde sociale groep (gaan) horen. Deze katten slapen dicht bij elkaar, soms zelfs in elkaars pootjes, wassen elkaar, spelen met elkaar, en delen voerbakjes en kattenbakken zonder problemen. Een meerkathuishouden kan ook meerdere sociale groepen hebben die langs elkaar leven. Ze vallen elkaar niet lastig, doen hun ding en waar mogelijk negeren ze elkaar.

Pas wanneer een kat – ook in het eigen huishouden – als stoorzender of indringer wordt beschouwd, waardoor de andere katten zich bedreigd gaan voelen, kunnen problemen ontstaan. Dit kan gebeuren door:

• een slechte match (temperamentjes/energie)
• slechte introductie van een nieuwe kat
• aandoeningen, zoals een hyperactieve schildklier
• tijdelijk uit huis plaatsen of na een dierenartsbezoek, waardoor een of meer katten anders gaan ruiken

Katten communiceren voornamelijk via geur

Geur is voor katten heel belangrijk. Anders dan bij mensen gaat vrijwel de volledige communicatie bij katten via geur. Daarom markeren katten hun territorium door te krabben, sproeien, en kopjes geven waarbij ze geur afgeven. Ze zorgen er ook voor dat er een groepsgeur ontstaat waaraan katten die tot dezelfde sociale groep horen elkaar kunnen herkennen. Dat doen ze bijvoorbeeld door slaapplekjes met elkaar te wisselen en elkaar kopjes te geven.

Sproeien doen katten aan de rand van het wijdere territorium, niet in het kernterritorium. Via sproeien communiceren katten met vreemde katten over hun seksuele status, gezondheid, leeftijd en dergelijke. Alle katten kunnen sproeien, óók poezen en gecastreerde katten.

Vaak wordt aangenomen dat katten via sproeien aangeven dat dit hun territorium is. Het is twijfelachtig of dat wel klopt. Meestal gaan andere katten juist zeer geïnteresseerd op de sproeiplek af om deze aandachtig te bestuderen in plaats van heel hard weg te hollen. Soms gaan katten er zelfs in rollen.

En dat weghollen zouden ze naar verwachting eigenlijk wel moeten doen omdat katten extreem conflictmijdend zijn. Als ze namelijk gewond raken, kunnen ze niet meer jagen en zelfs zélf prooi worden.

Dit conflictmijdend gedrag kun je goed zien in drukke wijken met veel katten. Katten doen aan time-sharing. Dat wil zeggen dat de ene kat op het ene tijdstip de baas is over een bepaald deel van een territorium en de andere kat dat op een ander tijdstip overneemt. Katten zijn dus nooit volcontinu de baas buiten hun eigen kernterritorium.

Het is ook zichtbaar wanneer katten daadwerkelijk een directe confrontatie aangaan. Meestal begint dat met schreeuwen. Dat geeft een van de katten altijd de kans om in de achteruit te gaan. Doet geen van de katten dat, vliegen ze elkaar heel kort en fel aan, waarna er weer een schreeuwpauze is. Opnieuw geven katten elkaar zo een kans om weg te gaan en het conflict te beëindigen.

Een ander direct gevolg van het feit dat katten eenzame jagers zijn, is dat katten zwakheden, zoals ziekte en/of verwondingen zoveel mogelijk zullen verbergen. Zoals gezegd, een eenzame jager kan bij het tonen van zwakte snel zelf prooi worden van andere predatoren. Het is voor de mens dan ook heel erg lastig om erachter te komen of een kat daadwerkelijk 100% gezond is. Daarvoor moet je je kat erg goed kennen. Als je veranderingen in het gedrag ziet (denk aan: veel meer slapen, inactief worden of bijvoorbeeld agressief reageren), dan is dat vaak een teken dat er iets mis kan zijn met de gezondheid.

LET OP! Doordat katten voor hun overleven niet afhankelijk zijn van een groep, spelen typische groepskenmerken zoals dominantie en jaloezie geen enkele rol.

Katten die zich bedreigd, angstig of onzeker voelen, omgeven zich graag met de eigen geur. Deze katten kunnen in huis gaan sproeien. In asiels zien we deze katten vaak angstig in de eigen ontlasting in de kattenbak zitten.

Juist omdat katten via geur met elkaar communiceren, is het nooit verstandig om luchtverfrissers, sterk geurende schoonmaakmiddelen en dergelijke in huis te gebruiken. Daar worden katten op z’n zachtst gezegd niet blij van. Vermijd in ieder geval etherische oliën. Deze zijn meestal giftig voor katten!

Wat eten katten?

Katten zijn pure carnivoren. In de natuur jagen katten voornamelijk op kruipende prooi. Denk aan muizen, ratten, hamsters, salamanders en zelfs jonge konijntjes. Insecten worden ook vaak verorberd. Vogels staan meestal alleen op het menu als ze kruipen, zoals hele jonge merels. Het vangen van vogels vraagt om een hele andere techniek dan het vangen van kruipende prooi. De meeste katten leren dat niet van de moeder en kunnen het dan ook niet, tenzij ze een keer geluk hebben en het wel een keer lukt. Dat zijn dan meestal verzwakte dieren. Vogels hebben namelijk heel goede ogen en een heel breed zicht. Wanneer een kat komt aansluipen, hebben de meeste vogels hem al gezien en vliegen weg. Achter een vogel aanjagen de boom in of proberen er bovenop te springen zal doorgaans geen succes opleveren. Ze moeten de vogel dus uit de lucht plukken om hem te kunnen vangen. Om dat te kunnen doen, moet de vogel vrij laag vliegen. Een gezonde kat kan ongeveer 1.80 meter hoog springen.

Katten zijn het meest actief wanneer hun natuurlijke prooi actief is: bij zonsopgang en zonsondergang en dus als het schemert. Als geoefende jagers MOETEN katten kunnen bewegen. Ook als volwassen katten gemiddeld 16 uur per dag slapen, op de tijden dat ze actief zijn is het belangrijk dat ze voldoende ruimte hebben en actie kunnen ontplooien. Ga je vroeg naar bed? Of draai je wisseldiensten? Dan is dit wel iets waarmee je rekening moet houden, want katten gaan echt niet slapen op commando. Tijdelijk opsluiten in een bench is dierenmishandeling.

Gevangen prooi neemt een kat mee naar het eigen kernterritorium. Dit heeft alles te maken met veiligheid. Een kat die net aan het eten is, richt zijn aandacht op het eten en kan dus gemakkelijk zelf prooi worden. In het kernterritorium kan dit niet (zo snel) gebeuren. Ook als je huiskat de prooi nooit opeet, wanneer je nog in de veronderstelling bent dat je kat “cadeautjes” voor je meeneemt, vergeet het maar!

LET OP! Deze veiligheid van het kernterritorium geldt voor alle handelingen van de kat waarbij de kat kwetsbaar is en even niet op zijn omgeving kan letten. Zet dus geen kattenbakken in de tuin of op het balkon. Al helemaal niet wanneer deze ook toegankelijk zijn voor andere katten! Kattenbakken horen in het kernterritorium thuis.

Het jachtinstinct van een kat is aangeboren, maar het daadwerkelijk opeten van prooi is aangeleerd door de moeder. Een kat die al erg jong bij mensen is opgegroeid, heeft nooit geleerd om prooi te eten en zal in de natuur dan ook verhongeren wanneer er geen andere voedingsbronnen aanwezig zijn: mensen die deze katten voeren.

KUN JE NIET MEER VOOR JE KAT ZORGEN OM WELKE REDEN DAN OOK:
GOOI DE KAT NOOIT GEWOON OP STRAAT!

Katten willen doorgaans alleen dat eten wat ze geleerd hebben te eten. Hierdoor kunnen katten in een huishouden echt enorm eigenwijs zijn met wat ze wel en wat ze niet eten. Katten die dit niet gewend zijn, zullen niet snel rauw vlees gaan eten. Maar ook het veranderen van voer kan een probleem zijn. Dit is extra vervelend wanneer een fabrikant het voer verandert. Eenmaal aan bepaald voer gewend is het meestal dus heel erg lastig om een kat aan iets anders te laten wennen.

Als pure carnivoren hebben katten alleen behoefte aan vlees. En dan wel “de hele muis”. Alleen spierweefsel is niet voldoende, want in de natuur eten katten de muis met huid en haar helemaal op. Alleen de galblaas blijft vaak liggen. Je doet de kat ook geen plezier met groenten, dus vergeet de worteltjes, erwtjes, bessen en andere toestanden die in voer worden gemengd. Dit is puur omdat groenten goedkoper zijn dan vlees en commercie voor de mens, die denkt dat dit gezond is voor de kat.

LET OP: Katten kunnen dus NIET vegetarisch of veganistisch leven! Nee, ook niet met poedertjes die zaken zogenaamd aanvullen. Het is ronduit dierenmishandeling omdat je de kat van de belangrijkste levensbehoeften ontziet.

Katten houden er wel van om gras, kattenkruid en valeriaan te eten. Over het waarom daarvan lopen de meningen uiteen. Sommige wetenschappers denken dat gras bepaalde mineralen bevat waar katten behoefte aan hebben. Anderen denken dat ze op die manier parasieten bestrijden, zoals wormen of verstoppingen in het darmstelsel zo oplossen.

Onervaren katten en/of binnenkatten hebben soms de neiging om aan huiskamerplanten en/of bosjes bloemen te gaan knabbelen. Weet dat de meeste planten giftig zijn voor katten. Berucht is de Dracaena, ieder jaar verschijnen er wel een of meerdere berichten op Facebookpagina’s van dierenartsen, waarbij een kat is opgenomen in de kliniek na het eten van deze populaire kamerplant.

Katten hebben als pure carnivoren een compleet andere stofwisseling dan bijvoorbeeld mensen of honden. Je kunt een kat dan ook nooit zomaar een menselijke remedie geven. Denk bijvoorbeeld aan zoiets als kamille. Voor mensen en honden helemaal prima, maar giftig voor de kat. Het ergste is de lelie. Katten kunnen acuut nierfalen krijgen van een paar polletjes op hun vacht die ze oplikken, vaak met de dood tot gevolg. Het beste is om geen bossen bloemen in huis (of tuin) te hebben, ook al staat dat nog zo mooi.

Voor de knabbelaars is het handig om altijd een potje vers kattengras neer te zetten of de bekende “kantoorplant” uit het verleden: Chlorophytum. Kattenkruid en valeriaan zijn ook prima.

Noot van Marieke: ook tuinplanten kunnen giftig zijn of een onaangename geur hebben voor katten. Het is wel fijn om te weten wat katten prettig en juist niet prettig vinden, als je bijv. een catproof tuin hebt! Ik heb de lezersvraag gekregen ‘welke planten heb jij in de tuin staan?’, het antwoord met foto’s vind je in dit bericht. Alle genoemde planten heb ik gecheckt in de database van de website van de ASPCA, die het hoogst aangeschreven staat met betrekking tot giftige en veilige planten voor honden, katten en paarden (Engelstalig).

Overgeven

Let op: het lichaam van katten is zo ingericht dat opgelikte haren gewoon door het darmstelsel gaan en via de ontlasting uit het lichaam verwijderd worden. Katten zijn geen uilen, als ze regelmatig overgeven is dat niet normaal. Mogelijke oorzaken zijn teveel stress, een overstuur darmstelsel of aandoening of veel teveel haar (verstopping). Bij goede voeding en houding van katten zijn middeltjes om overgeven tegen te gaan doorgaans overbodig.

Routine, routine, routine!

Eenzame jagers houden hun omgeving continu nauwlettend in de gaten. Er is vrijwel niets dat de kat ontgaat. Het is vermoeiend en stressvol als je almaar ogen en oren (en neus!) open moet houden. Katten houden daardoor heel erg van alles dat voorspelbaar is. Vaste tijdstippen, rituelen en routines zijn daarom erg belangrijk. Wanneer de kat iets aangenaam vindt, heeft hij vaak al meteen een routine als de mens dat nog niet door heeft. Denk aan wat lekkers op een bepaald tijdstip. Doe het een keer en de kans is groot dat de kat de volgende dag op hetzelfde tijdstip klaar zit om opnieuw wat lekkers in ontvangst te nemen.

Hechten katten aan de mens?

Ja, katten hechten aan hun mens. Heel erg zelfs. Niet in de laatste plaats omdat katten helemaal wennen aan de vaste routines en rituelen van hun mens(en). Daarbij delen mensen de groepsgeur met de katten in huis. Die groepsgeur wordt ook bij mensen continu in stand gehouden. Katten geven mensen kopjes en gaan precies daar liggen waar jij altijd zit of ligt. Als mens hoor je dus bij de sociale groep.

Sommige mensen en experts denken dat de kat de mens als een soort grote moederkat ziet. Dit geen gekke gedachte. Wanneer mensen hun kat aaien of kammen, dan lijkt dit al snel op wassen. De mens zet de kat voer voor zoals een poes dat zou doen bij de kittens, stimuleert het jaaginstinct door met de kat te spelen en houdt het nest schoon. De kat miauwt en de mens reageert op zijn wenken.

Interessant is dat katten van nature nauwelijks of nooit miauwen naar andere katten. Het miauwen is een speciaal ontwikkelde taal voor de mens zodat deze weet wat de kat wanneer nodig heeft.

Hoe leuk en speciaal is dat?